(Sức Khỏe khoe24h) Thời gian gần đây, rộ lên tình trạng ma túy như chiếc tem giấy xâm nhập vào các trường học gây hoang mang dư luận.
Vậy tem giấy là gì? Tạp chí Sức Khỏe xin giới thiệu bài viết của BS. CKII Huỳnh Thanh Hiển, Bệnh viện Tâm thần TP. HCM về các loại ma túy mới để phụ huynh phân biệt và nhận biết mức độ nguy hiểm khi con em vướng phải.
Ma túy là gì?
Có 4 tiêu chí chính để xác định một chất ma túy:
1) Là một chất có thể gây nghiện.
2) Là một chất có thể gây tác hại trên tâm thần, thần kinh và thể chất.
3) Sử dụng có xu hướng tăng liều.
4) Là chất bị cấm bởi luật pháp nước sở tại.
Phân loại ma túy
Ma túy được chia làm 2 nhóm theo tác động trên hệ thần kinh:
Nhóm gây ức chế trầm dịu: Nhựa thuốc phiện/Morphin (là thành phần chính và gây hoạt tính trong nhựa thuốc phiện) và Heroin (diacetyl morphine). Các thuốc giảm đau được dùng hạn chế với mục đích y học như: Pethidine (dolargan), Fentanyl (durogesic)
Nhóm gây kích thích thần kinh: gồm tất cả các nhóm còn lại:
+ Amphetamine và các dẫn xuất như: methamphetamine, MDMA, MDEA, MMDA, DOM (thuốc lắc).
+ Cocain: chiết xuất từ lá cây Erythroxylon coca.
+ Các thuốc gây ảo giác như: LSD, Mescaline, PCP
+ Cần sa và cần sa mới (cỏ Mỹ). + Muối tắm (mephedrone, cathinone) chiết xuất từ lá cây khat.
Tác hại của ma túy
Do có tác động trên hệ thần kinh nên ma túy có thể gây ra:
+ Mất ngủ sau khi sử dụng đối với nhóm kích thích thần kinh và gây ngủ bù sau thời gian mất ngủ.
+ Các triệu chứng loạn thần: ảo giác, hoang tưởng, kích động hành vi.
Sử dụng lâu ngày gây có thể gây biến đổi nhân cách.
Tiêu tốn nhiều tiền và mất khả năng học tập, làm việc.
Trộm cướp để có tiền thỏa mãn cơn nghiện.
Tem giấy/bùa lưỡi là gì
Hiện được bán dưới hình thức những miếng giấy nhỏ như con tem và có giá khá rẻ.
Được sử dụng bằng cách le lưỡi liếm như dán tem hoặc ngậm đầu lưỡi.
Thực chất là miếng giấy được tẩm chất gây ảo giác LSD (lysergic acid diethylamide).
LSD được tổng hợp tại Thụy Sĩ vào năm 1938 từ ergotamine bởi Albert Hofmann .
LSD tái xuất hiện trong thời gian gần đây sau 1 thời gian dài (từ cuối thập niên 1970s) thế giới ngầm đã ngưng sản xuất. Là chất gây ảo giác mạnh nhất được biết, chỉ vài chục mcg là có thể gây ảo giác và được xem là 1 trong 2 chất ma túy nguy hiểm nhất.
Cơ chế tác động của LSD khá phức tạp và được cho là tác động trên tất cả phân nhóm của thụ thể dopamine (mạnh nhất trên D2) và cả nor/adrenaline, có tác động yếu hơn trên các thụ thể serotonine (5HT2A và 5HT2C) [Marona-Lewicka D, Thisted RA, Nichols DE -Psychopharmacology 2005]. Ngoài ra LSD còn gây tăng phóng thích glutamate trong vỏ não [Nichols DE- Pharmacology & Therapeutics 2004].
Thời gian bán hủy của LSD là 5 giờ nhưng thời gian gây tác động kéo dài đến 12 giờ và nếu dùng liều >1mcg/kg thì các triệu chứng loạn thần có thể kéo dài đến vài ngày [Papac DI, Foltz RLJournal of Analytical Toxicology /June 1990]. Cây Khat (chiết xuất ra mephedrone và cathinone) Cây ma hoang (chiết xuất ra ephedrine/tiền chất của amphetamine) Đ á (methamphetamine) Mu ố i t ắ m (bath salt) Mu ố i t ắ m (MgSO 4 )
Muối tắm là gì?
Muối tắm (bath salts) là tên lóng của một loại ma túy có tên hóa học là mephedrone hoặc cathinone hoặc hỗn hợp của cả 2 chất trên. Cách sử dụng tương tự như đá (đốt hít).
Được đặt tên trùng với sản phẩm thông thường là bath salts (MgSO4 ) để qua mặt các cơ quan chức năng. Trên sản phẩm luôn có dòng chữ not for human consumption (không dùng cho con người).
Được chiết xuất của lá cây Khat tên khoa hoc là Catha edulis, là 1 loại cây dại mọc nhiều tại vùng Trung Đông, bán đảo Ả Rập và vùng Sừng Châu Phi. Chất hóa học là mephedrone hoặc cathinone, có cấu trúc hóa học gần giống methamphetamine và cho hiệu ứng giống methamphetamine nhưng yếu hơn. Mephedrone (1929) Cathinone (1920) Methamphetamine (1920) Amphetamine (1887) MUỐI TẮM
Tên lóng: Cat, Hagigat, meo meo, muối tắm (bath salts). Mô hình phân tử cho thấy mức độ tan trong nước giảm dần cathinone > mephedrone >metamphetamine khả năng vượt qua hàng rào máu-não tăng dần hiệu lực dần. Cơ chế hoạt động được cho là tác động lên các chất vận chuyển của các monoamines như dopamine, norepinephrine và serotonine và thông qua việc tăng phóng thích và ức chế tái hấp thu của 3 chất này. Cơ chế hoạt động này tương tự như methamphetamine và giải thích các triệu chứng loạn thần có thể gặp ở người sử dụng muối tắm giống như methamphetamine. Cần Sa Cỏ Mỹ/K2/Spice
Cỏ Mỹ
Còn được gọi là cỏ Úc, cỏ Canada; là một từ lóng để chỉ một loại cần sa mới dù xuất xứ có thể là từ Trung Quốc hay vùng Tam giác vàng. Được bán trên thị trường như là một hỗn hợp lá của nhiều loại thực vật và được tẩm các hoạt chất kích thích thần kinh và trên bao bì cũng ghi not for human consumption (không dùng cho con người). Trên bao bì thường ghi là K2/spice.
Tương tự như muối tắm, K2/spice trước đây cũng được bán trong các cửa hàng tiện lợi và tại các trạm xăng tại Mỹ và Châu Âu. Hiện nay muối tắm và K2/spice bị đưa vào danh mục cấm của hầu hết các quốc gia. Tại Mỹ, muối tắm và K2/spice bị đưa vào bảng 1 và đặt dưới sự kiểm soát của DEA
Các hoạt chất có trong cỏ mỹ
Nếu như thành phần của muối tắm khá thuần nhất với cathinone, mephedrone hoặc hỗn hợp của 2 chất này thì cỏ Mỹ có thành phần đa dạng và phức tạp hơn rất nhiều. Thành phần sẽ thay đổi tùy thuộc vào thị trường mà nhà sản xuất muốn nhắm đến. Nếu thị trường là 1 quốc gia nào đó ngăn cấm cần sa thì thảo mộc được thay thế bằng 1 loại lá khác (thường là lá Khat) hoặc 1 loại thực vật nào đó và được tẩm các dẫn xuất của THC (Tetrahydrocannabinol) hay 1 chất giống THC (cannabidiol like) được gọi chung là cần sa tổng hợp sao cho người sử dụng sản phẩm của họ không dương tính với que thử cần sa hay que thử methamphetamine hiện có (que thử 4 chân).
Có thể xem cỏ Mỹ là hỗn hợp ma túy và có tác động dược lý giống cần sa (nhưng mạnh hơn) cộng với tác động giống hàng đá (methamphetamine) do đó là một loại ma túy mới rất nguy hiểm. Điều đặc biệt nguy hiểm và các chất giống cần sa: JWH-018, JWH- 073, JWH-250, MDPV, XLR-11 và chất giống hàng đá : mephedrone, cathinone đều không làm dương tính các test thử nhanh phát hiện chất ma túy hiện có. Điều này gây bối rối cho các cơ quan chức năng và gây khó khăn cho công tác phòng chống ma túy hiện nay.
Trong các chất giống cần sa (cannabidiol like), XLR-11 được cho là gây hiệu ứng (ảo giác, hoang tưởng) mạnh nhất.
Kết luận
Thế giới ngầm luôn đi trước luật pháp và các nhà quản lý một bước, họ luôn tìm cách lách luật một cách khôn ngoan. Khi luật pháp cấm chất này họ sẽ tìm ra chất khác thay thế chưa bị luật pháp phát hiện và ngăn cấm. Muối tắm và cỏ Mỹ (K2/spice) đã xuất hiện trên thế giới từ đầu những năm 2000 nhưng phải đến hơn mười năm sau thì mới bị đặt ra ngoài vòng pháp luật.
Hiện nay đã có thêm 2 chất ma túy mới ngoài 3 chất trên nhưng chưa thấy xuất hiện tại Việt Nam là Benzylpiperazine (BZP-một dẫn xuất từ thuốc xổ giun piperazine trước đây và hiện không còn sử dụng) và Gama hydroxyl-butyric (GHB) nhưng có lẽ do 2 chất này có tác động yếu hơn các chất kể trên nên mức độ lan rộng kém hơn.
Do các loại ma túy mới này không làm dương tính với các test nhanh phát hiện chất ma túy hiện có tại Việt Nam (muối tắm với test methamphetamine và cỏ Mỹ với test THC) nên các loại ma túy mới này sẽ là một thách thức đối với công tác phòng chống ma túy hiện nay. Có thể nói: một hiểm họa ma túy mới đã bắt đầu lộ diện và chúng ta chỉ còn cách giáo dục cho thế hệ trẻ nhận biết để tránh xa những cuộc chơi mang tính nghiện ngập vì hầu hết các tình trạng nghiện ngập đều bắt đầu từ những cuộc chơi và sự rủ rê, cộng với bản tính tò mò thử cho biết của tuổi mới lớn. Cuộc chiến với ma túy còn dài và có lẽ sẽ không hồi kết.
BS.CKII. Huỳnh Thanh Hiển
Bệnh Viện Tâm Thần TP. HCM
Tạp chí Sức Khỏe